>>ब्रिगेडियर हेमंत महाजन, [email protected]
इस्रायल आणि इराण यांच्यातील संघर्ष, इस्रायलचे ‘ऑपरेशन रायझिंग लायन’ भारतासाठी धोरणात्मक, लष्करी, आर्थिक क्षेत्रांमध्ये अनेक महत्त्वाचे धडे देणारे ठरणार आहे. इस्रायलचे हे ऑपरेशन सक्रिय प्रतिबंध, सखोल गुप्तचर एकीकरण, विशेष दलांचे आधुनिकीकरण आणि प्रगत लष्करी तंत्रज्ञानाचा, विशेषतः ड्रोन आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा स्वदेशी विकास करण्याची गरज अधोरेखित करते.
इराणने अणुबॉम्ब विकसित केल्यास इस्रायलच्या अस्तित्वाला धोका निर्माण होऊ शकतो, अशी इस्रायलची समजूत आहे. यामुळे इराण आणि त्यांना मदत करणाऱ्या सर्व मित्र राष्ट्रांवर इस्रायलची नजर असते आणि वेळोवेळी ते निर्माण होणाऱ्या धोक्यांचे विश्लेषण करून त्याविरुद्ध कारवाई करत असतात. गुप्तचर माहितीनुसार पुढील तीन महिन्यांत इराणकडे नऊ ते दहा अणुबॉम्ब बनवण्याची क्षमता निर्माण होणार होती. म्हणूनच इस्रायलने तातडीने हल्ला करून ही क्षमता नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला.
यासाठी सर्वप्रथम इस्रायलच्या राजकीय नेतृत्वाची दाद द्यावी लागेल, ज्यांनी जगाची पर्वा न करता इस्रायलसाठी महत्त्वाचे निर्णय घेतले. असे निर्णय चुकल्यास मोठा धोका निर्माण होऊ शकतो आणि जगभरातील अनेक महासत्ता तुमच्या विरोधात जाऊ शकतात. यामुळे उद्भवलेल्या परिणामांना तोंड देण्याची क्षमता असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. जी इस्रायलच्या नेतृत्वाने दाखवली. इराणच्या प्रत्युत्तर हल्ल्याला निष्प्रभ करण्यात इस्रायलचे यश केवळ बचावात्मक विजय नव्हते, तर अचूक हल्ले, सखोल गुप्तचर माहिती आणि गुप्त कारवाया यांचा मिलाफ असलेल्या पूर्वनियोजित, बहुस्तरीय आक्रमक रणनीतीचा तो एक भाग होता.
इस्रायलच्या रणनीतीचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे नेतृत्वस्थित ठिकाणांवर लक्ष्यभेदी हल्ले करणे, ज्याचा उद्देश इराणच्या लष्करी आणि राजकीय नेतृत्वात ‘अभूतपूर्व धक्का आणि व्यत्यय’ निर्माण करणे हा होता. आयआरजीसी हवाई दलाच्या बंकरला नष्ट करून आणि प्रमुख कमांडरांना संपवून इस्रायलने इराणच्या प्रत्युत्तरात ‘धक्का आणि गोंधळ’ निर्माण केला. यामुळे इराणचा त्वरित प्रतिसाद निष्प्रभ झाला.
इस्रायलने इराणची क्षमता नष्ट करण्यासाठी एक दीर्घकालीन योजना तयार केली आहे, ज्यानुसार ते वेळोवेळी कारवाई करत असतात. यामध्ये सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे इराणमधील लष्करी आणि तंत्रज्ञानाच्या नेतृत्वाला लक्ष्य करणे, ज्यामुळे त्यांची लष्करी निर्णय घेण्याची आणि तंत्रज्ञान वाढवण्याची क्षमताच कमी होईल.यात त्यांना यश मिळत आहे.
‘ऑपरेशन रायझिंग लायन’ची परिणामकारकता इस्रायल संरक्षण दल आणि मोसाद गुप्तचर संस्थेमधील संयुक्त नियोजन आणि अंमलबजावणीवर अवलंबून होती. मोसादच्या गुप्त कारवायांनी अभूतपूर्व धाडस दाखवले. एजंट्सनी इराणच्या हद्दीत, तेहरानजवळ एक गुप्त ड्रोन तळ स्थापन केला. हे ड्रोन रात्री सक्रिय करण्यात आले आणि त्यांनी इस्रायलला लक्ष्य केलेल्या पृष्ठभागावरून पृष्ठभागावर मारा करणाऱ्या क्षेपणास्त्र लाँचर्सवर हल्ला केला.
इस्रायलने आपले गुप्तहेर जाळे इराणमध्ये मोठय़ा प्रमाणात पसरवले आहे. हे एजंट किंवा इस्रायलचे गुप्तहेर गुप्त पद्धतीने ऑपरेशन करत असतात. अनेक वेळा जर गुप्तहेर पकडला गेला, तर त्याची प्रचंड किंमत पण द्यावी लागते. नुकसान झाले तरी त्याची पर्वा न करता इस्रायलने आपले गुप्तहेर जाळे वाढवण्याचे प्रयत्न कायम सुरू ठेवले आहेत. याव्यतिरिक्त अत्याधुनिक शस्त्र प्रणाली असलेली वाहने गुप्तपणे इराणमध्ये तस्करी करून आणली गेली. या प्रणालींनी इराणच्या हवाई संरक्षणाला निष्प्रभ करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली, ज्यामुळे इस्रायलच्या विमानांना इराणच्या हवाई क्षेत्रात हवाई वर्चस्व आणि पूर्ण कार्य स्वातंत्र्य मिळाले.
‘ऑपरेशन रायझिंग लायन’ मोठय़ा हवाई हल्ल्याने सुरू झाले. इतिहासात प्रथमच 200 लढाऊ विमानांनी एकाच वेळी उड्डाण केले आणि पूर्वनिर्धारित लक्ष्यांवर अचूक हल्ले केले. त्यापैकी अनेक ठिकाणी यापूर्वी कधीही हल्ला झाला नव्हता. इराणमधील सुमारे 100 लक्ष्यांवर 330 हून अधिक दारूगोळा टाकण्यात आला. अणु सुविधांना लक्ष्य करण्याव्यतिरिक्त पश्चिम इराणमधील इराणच्या हवाई संरक्षण प्रणालींचा पद्धतशीरपणे नाश करणे हे एक महत्त्वाचे उद्दिष्ट होते. यात डझनभर रडार आणि पृष्ठभागावरून हवेमध्ये मारा करणाऱ्या क्षेपणास्त्र लाँचर्सचा समावेश होता. या ऑपरेशनमध्ये इस्रायलने अमेरिकेलाही मोठय़ा प्रमाणात चकवले आहे. अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष अणुबॉम्बच्या संबंधात वाटाघाटी करू असे म्हणत होते आणि या वाटाघाटी 60 दिवस चालतील अशी समजूत होती. वाटाघाटी होत असल्याचे दाखवण्यात आले, परंतु त्याच वेळेला इस्रायलची विमाने आणि त्यांचे गुप्तहेर व एजंट्स इराणमध्ये कारवाई करत होते. यामुळे इराणला चकवण्यामध्ये इस्रायलला मोठे यश मिळाले. याला धोरणात्मक फसवणूक असेही म्हटले जाऊ शकते.
इस्रायलच्या व्यापक पूर्वनियोजित कारवाया असूनही इराणने एक महत्त्वपूर्ण प्रत्युत्तर हल्ला केला, ज्यामुळे त्यांची क्षमता आणि हेतू दिसून आला. इराणच्या प्रत्युत्तरामध्ये इस्रायलवर ड्रोन आणि बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रांच्या अनेक लाटांचा समावेश होता. विशेषतः, डझनभर यूएव्ही आणि जवळ जवळ 100 बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रs इस्रायलच्या नागरी केंद्रांना लक्ष्य करून डागण्यात आली. यात इस्रायलची राजधानी तेल अवीव आणि रिशोन लेझियनसारख्या इतर मध्यवर्ती इस्रायली शहरांचा समावेश होता.
इस्रायल-इरायणमध्ये सुरू असलेल्या युध्दात इराण आणि इस्रायल हे दोन्ही देश इरेला पेटले आहेत. इस्रायलचेही नुकसान होत आहे आणि इराणच्या मर्यादाही स्पष्ट झाल्या आहेत. इराणकडे भूमिगत बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रांचा मोठा साठा असला तरी इस्रायलने बोगद्याचे मार्ग आणि पायाभूत सुविधांना यशस्वीरीत्या लक्ष्य केले असावे, ज्यामुळे इराणची ही शस्त्रs कमी वेळेत वापरण्याची क्षमता मर्यादित झाली असावी. इस्रायल आणि इराण यांच्यातील या संघर्षातून विशेषतः इस्रायलच्या ‘ऑपरेशन रायझिंग लायन’मधून भारतासाठी धोरणात्मक, लष्करी आणि आर्थिक क्षेत्रांमध्ये अनेक महत्त्वाचे धडे मिळणार आहेत. आपण ते किती आणि कसे घेणार? या प्रश्नाचे उत्तर भविष्यातच मिळेल.
