>> अमोल हेंद्रे
इंडोनेशियातल्या सामोसीर येथे भारतातल्या दीडशे वनप्रेमींना घेऊन 21 नोव्हेंबर 2025 रोजी पर्यटनासाठी मी जात आहे. निमित्त आहे सामोसीर वाघ परिषद. रॉयल टायगर्स ऑफ बंगाल आणि सुमात्रन टायगर्स ही परिषदेची थीम आहे. या परिषदेच्या माध्यमातून दोन देशांतल्या वाईल्ड लाईफविषयीचे आदान – प्रदान करणार आहे. विशेष म्हणजे या प्रोजेक्टसाठी सामोसीर प्रशासनाच्या पर्यटन विभागाने मैत्रीचा हात पुढे केला आहे. तुम्ही हे रॉयल टायगर पाहण्यासाठी परिषदेत सहभागी होऊ शकता.
सध्या मी सामोसीर वाघ परिषदेच्या आयोजनात व्यस्त आहे. हा प्रोजेक्ट अनेक दिवसांपासून माझ्या मनात होता. ‘टुगेदर वुई कॅन’ ही परिषदेची टॅगलाइन आहे आणि वाघ संवर्धन हा परिषदेचा उद्देश. इंडोनेशियातल्या सामोसीर येथे या इव्हेंटचं आयोजन व्हावं हे माझं स्वप्न आहे हे मी टेटी नैवाहोला सांगितलं. टेटी ही सामोसीर शासनाच्या पर्यटन विभागाची प्रमुख. तिने मला विचारलं, “कधी करू या?” मी क्षणार्धात म्हणालो, “येत्या नोव्हेंबर महिन्याच्या अखेरीस करू या,” आणि मी अर्धी लढाई जिंकली!
माझ्या हातात आता फक्त पाच महिने आहेत. यात मला ढीगभर कामं उरकायची आहेत. परिषदेच्या अध्यक्षस्थानी सामोसीरचे मुख्यमंत्री व्हॅन्डिको तिमोटस गुलतम आहेत. शिवाय भारताचे तिकडचे राजदूत रविशंकर गोयल आणि स्वत टेटी प्रमुख पाहुणे आहेत. या सर्वांची ‘वाघ संवर्धन’ या विषयावर भाषणं होणार आहेत. 21 नोव्हेंबरला सकाळी 10 ते 4 या वेळेत हा भरगच्च कार्यक्रम संपन्न होईल. त्यानंतर सामोसीरमधल्या पर्यटनस्थळावर मनसोक्त भटकंती करण्याचा कार्यक्रम आहे. या परिषदेचं महत्त्वाचं वैशिष्ट्य म्हणजे 150 भारतीय पर्यटकांना मी तिथे घेऊन जाणार आहे. अशा प्रकारचा उपक्रम जागतिक पर्यटनाच्या इतिहासात प्रथमच घडत आहे. अशा प्रकारचं काम करणारी मी एकमेव व्यक्ती असून हे विधान मी अत्यंत जबाबदारीने करत आहे.
सामोसीर वाघ परिषदेत मी रॉयल टायगर्स ऑफ बंगाल आणि सुमात्रन टायगर्स अधोरेखित करणार आहे. बंगालचे वाघ खरोखर रॉयल असतात. नर वाघांचे वजन सुमारे 200 किलो, तर वाघिणीचं वजन 150 किलो असतं. वयात आलेल्या सशक्त वाघाची लांबी दहा फूट इतकी भरते. वाघीण सात-आठ फुटांची असते. हे वाघ भारतात आढळतात आणि ते नेपाळ, भूतान, बांगलादेशातही आहेत. मग त्यांना ‘रॉयल टायगर्स ऑफ बंगाल’ का म्हणतात, ते अनेकांना ठाऊक नाही. याचं कारण असं की, ब्रिटिशांना प्रथमच इतका मोठा, तेजस्वी वाघ दिसला तो बंगालमध्ये. म्हणून त्यांना ब्रिटिशांनी नाव दिलं ‘रॉयल टायगर्स ऑफ बंगाल!’ पुढे तेच प्रचलित झालं.
मी माझ्या आयुष्यात पहिल्यांदा वाघ पाहिला तो बांधवगडच्या जंगलात. ते वर्ष होतं 2008. बांधवगडच्या जंगलातली ती माझी दुसरी सफारी होती. मी पहाटे तीन वाजता उठून जीपमध्ये जाऊन बसलो. उत्कंठेची पराकाष्ठा झाली होती. आम्ही चारच्या सुमारास जंगलात शिरलो अन् अर्ध्या तासाच्या आत आम्हाला वाघोबाने दर्शन दिलं. अगदी अनपेक्षितपणे ते आठ-दहा फुटी जनावर आमच्या जीपजवळ आलं. तो बी-2 होता. एका वाघाने तीन बछडय़ांना जन्म दिला. त्यांची नावं बी-1, बी-2 आणि बी-3. त्यापैकी बी-2 आम्हाला दिसला. ही माहिती ड्रायव्हरने दिली. विशेष म्हणजे त्या वेळी ना माकडांनी कॉल दिला ना हरणांनी. हरणांनी पळापळ केली. हे अनाकलनीय होतं. माझ्या बाळबोध मनात प्रश्न रेंगाळला, “प्राण्यांमध्येही रात्रीचा हँगओव्हर असतो की काय!” बी-2ने वीस फूट अंतर आमच्या जीपबरोबर समांतर कापलं. मग त्याने वाट ओलांडली. त्याची चाल संथ होती. ‘दुनिया गेली तेल लावत’ असा त्याचा रुबाब होता. माझी छाती धडधडत होती. इतकी की, त्याची आठवण झाली की, आजही धडधड सुरू होते. त्यानंतर काही महिन्यांच्या अंतराने मी पेंच या जंगलाची शान असलेली ‘कॉलरवाली’ पाहिली. रणथंबोरची ‘मछली’ जवळून पाहिली. बांधवगडमध्ये ‘राजभेरा’ अनेकदा भेटला. प्रत्येक वेळी मनमुराद फोटोग्राफी केली. लहानसहान बाबींचा अभ्यास केला. त्यावर पेपर लिहिले, पण बी-2च्या वेळचा थरार अवर्णनीय होता.
सुमात्रन वाघांचा अभ्यास मी इंडोनेशियातल्या बेटांवर केला. तिकडचे केरिन्सी नॅशनल पार्क आणि गुणुंग नॅशनल पार्क पालथी घातली. अनेक वेळा सुमात्रा वारी केली. सुमात्रन वाघ आपल्या बंगालच्या वाघापेक्षा आकाराने, वजनाने धाकटा असतो. तो सहा -सात फुटांचा असतो. वाघीण दोन फुटांनी कमी. नर सव्वाशे किलो, तर मादी पाऊणशे किलो भरते. सुमात्रन वाघापेक्षा बंगाल वाघ अधिक आक्रमक आणि थरकाप उडवणारा असतो. ज्याने बंगालचा वाघ पाहिला त्याला सुमात्रन वाघ पाहायला विशेष मजा येत नाही. म्हणून बहुधा आपल्याकडच्या वाघांना ‘रॉयल’ ही उपाधी ब्रिटिशांनी दिली असावी.
मला कोणता वाघ ज्येष्ठ, कोणता वाघ कनिष्ठ यावर ‘तू तू मै मै’ करण्यात रस नाही. वाघ हा वाघ असतो. तो जंगलचा राजा असतो. वाघांचं संवर्धन करणं महत्त्वाचं. हे काम मी माझ्या शेवटच्या श्वासापर्यंत करणार. आपण सर्वांनी या कामात हातभार लावायला हवा. तरच आपली सामोसीर वाघ परिषद खऱ्या अर्थाने यशस्वी होईल, हो ना!
शब्दांकन : निलय वैद्य
