>> पद्माकर उखळीकर
तंबाखूच्या सेवनामुळे दर 8 सेकंदाला एक मृत्यू होतो, असे एका अभ्यासात आढळले. 1987 मध्ये जागतिक आरोग्य संघटनेच्या सदस्य राष्ट्रांनी तंबाखूच्या साथीकडे आणि त्यामुळे होणाऱ्या प्रतिबंधात्मक मृत्यू व आजारांकडे जागतिक लक्ष वेधण्यासाठी जागतिक तंबाखूविरोधी दिन घोषित केला. या दिवसाचे उद्दिष्ट तंबाखूच्या वापराच्या व्यापक प्रसाराकडे आणि आरोग्यावरील नकारात्मक परिणामांकडे लक्ष वेधणे आहे. ज्यामुळे सध्या जगभरात दरवर्षी 8 दशलक्षांहून अधिक मृत्यू होतात. ज्यामध्ये 1.2 दशलक्ष लोकांचे मृत्यू धूम्रपान करणाऱ्यांच्या संपर्कात येण्यामुळे होतात.
जगभरात जागतिक तंबाखूविरोधी दिन साजरा केला जातो. हा वार्षिक उत्सव जनतेला तंबाखू वापरण्याचे धोके, तंबाखू कंपन्यांच्या व्यवसाय पद्धती, जागतिक आरोग्य संघटना तंबाखूच्या वापराविरुद्ध लढण्यासाठी काय करत आहे आणि जगभरातील लोक आरोग्य व निरोगी जीवनाचा हक्क मिळवण्यासाठी, भावी पिढ्यांचे संरक्षण करण्यासाठी काय करू शकतात याबद्दल माहिती देतो. मात्र काही केल्या तंबाखू सेवन करणाऱ्यांची संख्या कमी होत नाही किंबहुना कमी झाली तरी नवीनांची भर पडते. तंबाखूचे व्यसन लहान मुलांपासून सुरू होताना दिसत आहे. एकतरी घरातील प्रत्येक पिढी तंबाखूच्या आहारी गेली आहे. यामुळे कुटुंबाचे नाही तर देशाचे नुकसान आहे.
धूम्रपानामुळे हिरड्यांना इजा झाल्यानंतर हिरड्या बरे होण्याची क्षमता कमी होते. ज्यामुळे हिरड्यांचा दाह वाढतो. दंत समस्या असलेल्या लोकांसाठी अन्न चघळणे आणि गिळणे अधिक कठीण होऊ शकते. ज्यामुळे खराब पोषण आणि इतर आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात. श्रवणशक्ती कमी होणे होते. धूम्रपानामुळे कानाच्या आतील रक्तप्रवाह कमी होतो. तंबाखूतील अनेक घटकांमुळे रक्तवाहिन्या अरुंद होतात, ब्लॉकेजची शक्यता वाढते आणि त्यामुळे हृदयविकाराचा झटका किंवा पक्षाघात होण्याची शक्यता वाढते. संशोधकांच्या एका आंतरराष्ट्रीय चमूने केलेल्या अभ्यासानुसार, 40 वर्षांखालील लोक धूम्रपान करत असल्यास त्यांना हृदयविकाराचा झटका येण्याची शक्यता पाच पटीने जास्त असते. तंबाखू सेवन केल्याने अनेक गंभीर दुष्परिणाम होतात, ज्यात हृदयविकार, कर्करोग, फुप्फुसाचे रोग आणि प्रजनन क्षमता कमी होणे यांचा समावेश आहे. तंबाखूच्या सेवनामुळे रक्ताभिसरण प्रणालीमध्ये अडथळे येतात, ज्यामुळे हृदयविकार आणि स्ट्रोक होण्याची शक्यता वाढते. तंबाखूच्या सेवनामुळे फुप्फुसाचा कर्करोग, तोंडाचा कर्करोग, अन्ननलिकेचा कर्करोग, स्वादुपिंडाचा कर्करोग, मूत्राशयाचा कर्करोग आणि इतर अनेक प्रकारच्या कर्करोगांचा धोका वाढतो. तंबाखूच्या सेवनामुळे क्रॉनिक ऑब्स्ट्रक्टिव्ह पल्मोनरी डिसीज, एम्फिसीमा आणि क्रॉनिक ब्रॉन्कायटिस यांसारखे फुप्फुसाचे रोग होण्याची शक्यता वाढते. तंबाखूच्या सेवनामुळे पुरुष आणि महिला दोघांमध्येही प्रजनन क्षमता कमी होऊ शकते. तंबाखूच्या सेवनामुळे मधुमेह, उच्च रक्तदाब, अस्थिर रक्तदाब आणि इतर अनेक आरोग्य समस्या होण्याची शक्यता वाढते. धूम्रपान करणाऱ्या व्यक्तीच्या जवळ असणाऱ्या व्यक्तीलाही अप्रत्यक्षपणे तंबाखूच्या दुष्परिणामांना सामोरे जावे लागते. तंबाखूमध्ये असलेले निकोटीन हे व्यसन निर्माण करते, ज्यामुळे तंबाखू सोडणे कठीण होते. तंबाखूच्या सेवनामुळे दर 8 सेपंदाला एक मृत्यू होतो, असे एका अभ्यासात आढळले.
1987 मध्ये जागतिक आरोग्य संघटनेच्या सदस्य राष्ट्रांनी तंबाखूच्या साथीकडे आणि त्यामुळे होणाऱ्या प्रतिबंधात्मक मृत्यू व आजारांकडे जागतिक लक्ष वेधण्यासाठी जागतिक तंबाखूविरोधी दिन घोषित केला. या दिवसाचे उद्दिष्ट तंबाखूच्या वापराच्या व्यापक प्रसाराकडे आणि आरोग्यावरील नकारात्मक परिणामांकडे लक्ष वेधणे आहे. ज्यामुळे सध्या जगभरात दरवर्षी 8 दशलक्षांहून अधिक मृत्यू होतात. ज्यामध्ये 1.2 दशलक्ष लोकांचे मृत्यू धूम्रपान करणाऱ्यांच्या संपका&त येण्यामुळे होतात. जगभरातील सरकारे, सार्वजनिक आरोग्य संस्था, धूम्रपान करणारे, उत्पादक आणि तंबाखू उद्योगाकडून या दिवसाला उत्साह आणि विरोध दोन्ही मिळाला आहे. जागतिक तंबाखूविरोधी दिन हा जागतिक आरोग्य दिन, जागतिक रक्तदाता दिन, जागतिक लसीकरण सप्ताह, जागतिक क्षयरोग दिन, जागतिक मलेरिया दिन, जागतिक हिपॅटायटीस दिन, जागतिक चागस रोग दिन, जागतिक रुग्ण सुरक्षा दिन, जागतिक प्रतिजैविक जागरूकता सप्ताह आणि जागतिक एड्स दिनासह जागतिक आरोग्य संघटनेच्या मोहिमापैंकी एक आहे. 2008 मध्ये जागतिक तंबाखूविरोधी दिनाच्या पूर्वसंध्येला जागतिक आरोग्य संघटनेने तंबाखूच्या सर्व जाहिराती, जाहिरात आणि प्रायोजकत्वावर जगभरात बंदी घालण्याचे आवाहन केले. त्या वर्षीच्या दिवसाची थीम ‘तंबाखूमुक्त तरुण’ होती. म्हणून हा उपक्रम विशेषतः तरुणांना उद्देशून जाहिरात प्रयत्नांना लक्ष्य करण्यासाठी होता.
जागतिक आरोग्य संघटनेच्या मते, तंबाखू उद्योगाने धूम्रपान सोडणाऱ्या किंवा मरणासन्न धूम्रपान करणाऱ्या वृद्धांना तरुण ग्राहकांनी बदलले पाहिजे. यामुळे चित्रपट, इंटरनेट, बिलबोर्ड आणि मासिके यासारख्या तरुणांना आकर्षित करणाऱ्या ठिकाणी मार्केटिंग धोरणे सामान्यतः पाळली जातात. अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, जितके जास्त तरुण तंबाखूच्या जाहिरातींना सामोरे जातात तितकेच ते धूम्रपान करण्याची शक्यता जास्त असते. 2017 मध्ये ‘विकासाला धोका’ यावर लक्ष केंद्रित केले गेले. या मोहिमेचा उद्देश सर्व देशांमधील नागरिकांच्या आरोग्य आणि आर्थिक कल्याणासह शाश्वत विकासाला तंबाखू उद्योगाचे कोणते धोके आहेत हे दाखवणे आहे. 2018 मध्ये ‘तंबाखू हृदय तोडतो : तंबाखू नको तर आरोग्य निवडा’ हा विषय होता. 2019 मध्ये ‘तंबाखू आणि फुप्फुसांच्या आरोग्यावर’ लक्ष केंद्रित केले गेले. 2020 मध्ये ‘तरुण पिढय़ांना आकर्षित करण्यासाठी तंबाखू आणि संबंधित उद्योगाच्या युक्त्या’ यावर लक्ष केंद्रित केले गेले. 2021 मध्ये ‘सोडण्याची प्रतिबद्धता’ हा केंद्रबिंदू होता. 2022 मध्ये ‘तंबाखू : आपल्या पर्यावरणाला धोका’ हा विषय होता. 2023 मध्ये ‘तंबाखू नव्हे तर अन्न वाढवा’ हा केंद्रबिंदू होता. 2024 मध्ये ‘तंबाखू उद्योगाच्या हस्तक्षेपापासून मुलांचे संरक्षण करणे’ हा केंद्रबिंदू होता. 2025 मध्ये ‘अपील उघड करणे : तंबाखू आणि निकोटीन उत्पादनांवरील उद्योग डावपेच उघड करणे’ यावर लक्ष केंद्रित करण्याचे उद्दिष्ट आहे. तंबाखूशी संबंधित देशाच्या सद्यस्थिती आणि भविष्यातील स्थितीवर चर्चा करण्यासाठी जागतिक तंबाखू दिवस एक महत्त्वाचा दिवस असतो. भारत सरकारने देशातील व्यापक व्यसन रोखण्यासाठी, धूम्रपान सोडण्यासाठी हेल्पलाइनदेखील सुरू केली आहे. तंबाखू सेवनाला विरोध करण्यासाठी स्थानिक पातळीपासून ते जागतिक पातळीवर प्रयत्न सुरू आहेत, पण तंबाखू सेवन आणि उत्पादन दिवसेंदिवस का वाढत आहे, हा प्रश्न आहेच!
