>> ब्रिगेडियर हेमंत महाजन, [email protected]
वसुधैव कुटुंबकम ही संकल्पना जागतिक एकात्मता आणि सौहार्दाला प्रोत्साहन देते आणि राष्ट्रांनी या आदर्शाचे पालन केल्यास ते सर्वांसाठी/जगासाठी चांगले भविष्य घडवू शकते. हे साध्य करण्यासाठी विविध सरकारांनी पूल बांधणे, जोडणी वाढवणे, विविधता आणि समावेशास प्रोत्साहन देणे आणि मानवी हक्क आणि शांततेचा पुरस्कार करणे या दिशेने काम केले पाहिजे. हिंदुस्थान-आफ्रिका फील्ड ट्रेनिंग एक्सरसाइज (AFINDEX 2023) च्या दुसऱया आवृत्तीत हिंदुस्थानने हेच करण्याचा प्रस्ताव ठेवला आहे.
हिंदुस्थान हा आफ्रिकी राष्ट्रांसोबत काम करत प्रादेशिक सुरक्षा, स्थिरता आणि संरक्षण क्षमतांना वाढविण्यावर भर देईल, असे संरक्षणमंत्री राजनाथ सिंह यांनी 28 मार्चला सांगितले. हिंदुस्थान आणि आफ्रिकेच्या संयुक्त लष्करी सरावाच्या ‘एएफ इंडेक्स 2023’ अनुषंगाने आयोजित केलेल्या हिंदुस्थान-आफ्रिका लष्करप्रमुखांच्या परिषदेत त्यांनी ही ग्वाही दिली. त्यानुसार तस्करी, चाचेगिरी, बेकायदेशीर मासेमारी, प्रदूषणामुळे होणारा पर्यावरणाचा ऱहास, जास्त मासेमारी आणि मानवी क्रियाकलापांचे इतर प्रकार, या आव्हानांचा सामना करण्यासाठी अनेक रणनीती वापरल्या जाऊ शकतात.
कायद्याची अंमलबजावणी मजबूत करणे, प्रादेशिक सहकार्य विकसित करणे, आफ्रिकेतील देश गुप्त माहिती आणि संसाधने संयुक्तरीत्या वापरण्यासाठी आणि सागरी सुरक्षा आव्हानांचा सामना करण्यासाठी, त्यांच्या प्रयत्नांमध्ये समन्वय साधण्यासाठी एकत्र काम करू शकतात.
सागरी वाहतुकीवर लक्ष ठेवण्याची क्षमता सुधारणे आणि किनारपट्टीच्या पाण्यात बेकायदेशीर कारवाया थांबवणे समाविष्ट आहे. बेकायदेशीर मासेमारी आणि तस्करीच्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी, या कारवायांना चालना देणाऱया मूलभूत आर्थिक (गरिबी) आणि सामाजिक घटकांना संबोधित करणे महत्त्वाचे आहे.
एकूणच आफ्रिकेतील किनारी आणि सागरी सुरक्षेच्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी बहुआयामी दृष्टिकोन आवश्यक आहे, ज्यामध्ये कायद्याची अंमलबजावणी प्रादेशिक सहकार्य आणि शाश्वत विकास पद्धती (sustainable development) यांचा समावेश आहे.
आफ्रिकेतील अमली पदार्थांच्या दहशतवादाचा सामना करण्यासाठी अनेक रणनीती वापरल्या जाऊ शकतात. या आव्हानाचा प्रभावीपणे सामना करण्यासाठी आफ्रिकन देशांमधील प्रादेशिक सहकार्याला प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे, ज्यामध्ये गुप्तचरांची देवाणघेवाण, संयुक्त ऑपरेशन्स आणि सैन्य किंवा सुरक्षा दलाची क्षमता-निर्मिती कार्यक्रम यांचा समावेश आहे.
आफ्रिकेतील अमली पदार्थांच्या दहशतवादाचा सामना करण्यासाठी सर्वसमावेशक आणि समन्वित दृष्टिकोन आवश्यक आहे, ज्यामध्ये कायद्याची अंमलबजावणी, पुरवठा साखळी विस्कळीत करणे, आर्थिक प्रवाहांना लक्ष्य करणे, प्रादेशिक सहकार्याला चालना देणे आणि सामाजिक-आर्थिक आव्हानांना संबोधित करणे समाविष्ट आहे.
आफ्रिकेतील युद्धग्रस्त देशांना भूसुरुंग आणि स्पह्ट न झालेल्या आयुधांची समस्या भेडसावते. आफ्रिकेतील युद्धग्रस्त देशांमध्ये लँडमाइन्स आणि अनएक्सप्लोडेड ऑर्डनन्स (UXO) च्या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी मानवतावादी माइन अॅक्शन (Humanitarian Mine Action -HMA) मोहीम (लँडमाइन्स शोधून नष्ट करणे) चालविली जाते. या मोहिमांमध्ये युद्धाचे स्पह्टक अवशेष (ERW) साफ करणे आणि अपघात आणि जखमांचा धोका कमी करण्यासाठी नागरिकांचे शिक्षण आणि जागरुकता कार्यक्रमांची तरतूद यांचा समावेश आहे.
मानवतावादी माइन मिशन्सना सर्वसमावेशक आणि समन्वित दृष्टिकोन आवश्यक आहे, ज्यामध्ये गरजांचे मूल्यांकन, धोरण विकास, क्लिअरन्स ऑपरेशन्स करणे, शिक्षण आणि जागरुकता कार्यक्रम, गुणवत्ता आश्वासन, भागीदारी आणि देखरेख आणि मूल्यमापन यांचा समावेश आहे.
आफ्रिकेतील UN शांतता अभियानांची कार्यक्षमता सुधारण्यासाठी, अनेक उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात. आफ्रिकेतील संयुक्त राष्ट्रांच्या शांतता अभियानांच्या कार्यक्षमतेत सुधारणा करण्यासाठी सर्वसमावेशक दृष्टिकोन आवश्यक आहे ज्यामध्ये आदेश साफ देणे, मजबूत करणे, प्रशिक्षण आणि समर्थन वाढवणे, सहकार्य आणि समन्वय वाढवणे, काही केले तरी शिक्षा मिळणार नाही अशी स्थित दूर करणे, निधी वाढवणे आणि संसाधने आणि लैंगिक समानता (gender equality) आणि महिला सक्षमीकरणाला प्रोत्साहन देणे सामील आहे.
आफ्रिकन देशांची लष्करी क्षमता सुधारणे
आफ्रिकन देशांच्या सशस्त्र्ा दलांचा कमकुवतपणा काय आहे? त्यांची लष्करी क्षमता सुधारण्यासाठी काय केले पाहिजे, जेणेकरून ते सर्व सुरक्षा आव्हानांना तोंड देऊ शकतील? अनेक आफ्रिकन सशस्त्र्ा दलांचे नेतृत्व कार्यक्षम नाही, आदेश आणि नियंत्रणाशी संबंधित समस्यांसह तसेच मानवी हक्कांच्या उल्लंघनाशी संबंधित समस्या आहेत. आफ्रिकन सशस्त्र्ा दलांची क्षमता सुधारण्यासाठी अनेक पावले उचलली जाऊ शकतात. प्रथम संरक्षण खर्च, उपकरणे आणि प्रशिक्षणामध्ये वाढीव गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे. याव्यतिरिक्त, उत्तम नेतृत्व विकास आणि सुधारित लष्करी न्याय प्रणालीसह व्यावसायिकीकरण आणि संस्थात्मक बळकटीकरणावर अधिक भर दिला पाहिजे. सुरक्षा मुद्दय़ांवर आफ्रिकन देशांमधील सहकार्य आणि सहकार्यदेखील फायदेशीर ठरू शकते. संरक्षण खर्चात गुंतवणूक वाढवा, भ्रष्टाचाराचा मुकाबला करा, व्यावसायिकता वाढवा, मानवी हक्कांचा आदर करा, प्रादेशिक सहकार्य वाढवा. आफ्रिकन युनियन अंतर्गत संयुक्त मुख्यालय आफ्रिकेच्या पश्चिम आणि पूर्व किनारपट्टीवरील आव्हानांची काळजी घेण्यासाठी स्थापन केले जाऊ शकते. त्याचप्रमाणे या संयुक्त मुख्यालयात सायबर सुरक्षा, तस्करी, चाचेगिरी, दहशतवाद, कायदा, पर्यावरण सुरक्षा, आपत्ती व्यवस्थापन आणि सुव्यवस्थेच्या समस्यांवर लक्ष ठेवण्यासाठी एक घटक असावा.
