>> वैश्विक, [email protected]
‘‘नमस्कार माझ्या प्रिय देशवासीयांनो, 40 वर्षांनंतर आपण पुन्हा अवकाशात पोहोचलो आहोत. हा एक विलक्षण प्रवास आहे. याक्षणी आम्ही सेकंदाला साडेसात किलोमीटर वेगाने पृथ्वीभोवती फिरत आहोत. माझ्या हाती आपला तिरंगी राष्ट्रध्वज आहे. माझा हा प्रवास ही आपल्या (भावी) समानव अंतराळ कार्यक्रमाची सुरुवात आहे. आपण सर्व देशवासी या प्रवासाचे भागीदार व्हा. आपलाही ऊर अभिमानाने भरून येईल. आपण सर्व मिळून आपल्या समानव अंतराळ कार्यक्रमाचा आरंभ करू या. धन्यवाद! जय हिंद! जय भारत!’’
‘ऑक्सिओम’ यानातून स्पेस स्टेशनकडे निघाल्यानंतर अवघ्या दहा मिनिटांतच सर्व चारही अंतराळयात्रींनी आपापल्या देशवासीयांना संदेश दिले. त्यापैकी आधी उल्लेख केलेला संदेश आपल्या शुभांशू शुक्ला यांचा होता. अंतराळयानातून ते बोलत असताना त्याच वेळी त्यांचे हे स्फूर्तिदायक शब्द ऐकणे रोमांचकारी होते. काल बुधवारी सकाळी 12 च्या सुमारास ‘काऊंटडाऊन’ सुरू झालं. या उलट गणतीकडे अंतराळ स्थानकामधले शास्त्रज्ञ आणि आमच्यासारखे कोटय़वधी प्रेक्षक श्वास व डोळे रोखून पाहत होते. बरोबर 12 वाजून 1 मिनिटाने ड्रगन स्पेसक्राफ्टने उड्डाण केले आणि ‘ऑक्सिओम-4’ अंतराळ स्थानकाच्या दिशेने झेपावले. हा लेख वाचत असाल तोपर्यंत शुभांशू शुक्ला यांच्यासह इतर तीन अंतराळयात्री आंतरराष्ट्रीय अवकाश स्थानकावर दाखल झालेले असतील.
अत्यंत आत्मविश्वासाने अंतराळातून देशवासीयांशी संवाद साधणाऱ्या 39 वर्षांच्या (जन्म – 10 ऑक्टोबर 1985) शुभांशू यांना पाहताना त्यांच्या जन्माच्या एक वर्ष आधीच रशियन यानातून अंतराळात गेलेल्या राकेश शर्मा या पहिल्या हिंदुस्थानी अंतराळयात्रीची आठवण आली. त्यांची ‘मोहीम’ आम्ही आधी रेडिओवर ऐकली आणि नंतर त्यांचा तत्कालीन प्रधानमंत्री इंदिरा गांधी यांच्याशी झालेला दोन वाक्यांचा संवाद दूरदर्शनवर पाहिला. इंदिराजींनी विचारलं, ‘‘कसा दिसतो भारत अंतराळातून?’’ आणि राकेश उत्तरले, ‘‘निःसंशय! सारे जहाँ से अच्छा!’’ त्या वेळी म्हणजे 3 जून 1984 रोजी अंतराळात जाणारे राकेश शर्मा 35 वर्षांचे होते (जन्म – 13 जानेवारी 1949). त्यांनी त्या वेळी अंतराळात 7 दिवस आणि 21 तासांचं यशस्वी भ्रमण केलं होतं. त्यांनी सोयूझ-टी -11 मधून अंतराळ प्रवास केला होता.
वर्षभरातच या तरुण आणि हिंदुस्थानच्या पहिल्या अंतराळयात्रीचा मुंबईत अभिनेते राज कपूर यांच्या उपस्थितीत सन्मान झाला. त्या कार्यक्रमाला उपस्थित राहण्याची आणि राकेश यांच्याशी दोन शब्द बोलण्याची संधी मिळाली होती. शुभांशू यांच्या आजच्या यशाविषयी 76 वर्षांच्या राकेश शर्मा यांना निश्चितच आनंद वाटत असेल. इथे एक नोंद करायला हवी ती म्हणजे राकेश 1971 च्या युद्धाकाळात भारतीय हवाई दलात स्क्वॅड्रन लीडर विंग कमांडर पायलट होते. सध्या अंतराळ स्थानकावर गेलेले शुभांशू शुक्लासुद्धा इंडियन एअरपर्ह्समधील टेस्ट पायलट आणि ‘इस्रो’चे अंतराळयात्री आहेत. विज्ञानशाखेचे पदवीधर आणि कॉम्प्युटर सायन्समध्येही पदवी प्राप्त केलेल्या शुभांशू यांना 1999 च्या कारगिल युद्धानंतर सैन्यदलात दाखल व्हावेसे वाटले. 2006 पासून त्यांचे प्रशिक्षण ‘इंडियन एअरपर्ह्स अॅकॅडमी’मध्ये सुरू झाले.
2019 मध्ये त्यांना अंतराळयात्रींच्या निवड प्रक्रियेसाठी प्रवेश मिळाला. ‘इन्स्टिटय़ूट ऑफ एअरोस्पेस मेडिसिन’ या हवाईदलांतर्गत असलेल्या विभागाने त्यांची देशाच्या भावी समानव अवकाश कार्यक्रमासाठी निवड केली. 2020 मध्ये अन्य तिघांसह रशियातील ‘युरी गागारिन कॉस्मॉनॉट ट्रेनिंग सेंटर’मधून वर्षभराचं प्रशिक्षण घेतलं.
2021 मध्ये देशात परतल्यावर त्यांनी बंगळुरू येथील ‘अॅस्ट्रॉनॉट ट्रेनिंग फॅसिलिटी’ विभागात अधिक प्रशिक्षण घेतले. त्याच वेळी त्यांनी बंगळुरू येथील ‘इंडियन इन्स्टिटय़ूट ऑफ सायन्स’मधून ‘एअरोस्पेस इंजिनीअरिंग’ विषयात पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली. 27 फेब्रुवारी 2024 रोजी प्रधानमंत्र्यांनी त्यांचे नाव भावी हिंदुस्थानी अंतराळयात्रींच्या पथकात असल्याचं घोषित केलं. आता ज्या ‘ऑक्सिओम-4’ यानातून शुभांशू यांची अंतराळयात्रा सुरू झाली आहे. त्याचं नेतृत्व पेगी व्हिटसन यांच्याकडे आहे. याशिवाय स्लावोस उजनांस्की आणि टिबोर कापू हे त्यांचे सहकारी व सहअंतराळयात्री आहेत. इलॉन मस्क यांची ‘स्पेसएक्स’ संस्था आणि ‘नासा’ यांच्या सहयोगातून होणाऱ्या या अंतराळ कार्यक्रमात आपली ‘इस्रो’सुद्धा सहभागी आहे.
यातूनच शुभांशू शुल्का यांना अंतराळ स्थानकावर जाऊन विविध वैज्ञानिक प्रयोग करणारा पहिला हिंदुस्थानी होण्याचा सन्मान मिळत असून तो उचितच आहे. या ‘ऑक्सिओम-4’ मोहिमेविषयी अधिक माहिती लवकरच हाती येईल. ‘ऑक्सिओम’चा एक अर्थ स्वयंसिद्ध! अशी संधी शुभांशू व त्यांच्या सहकाऱ्यांना पुढच्या तीन आठवडय़ांत मिळणार आहे. त्याचे फलित यथावकाश समजेलच.
