>> रविप्रकाश कुलकर्णी
आपल्याकडे लांबलचक नावाची मंडळी पूर्वापार चालत आलेली आहेत. ही मंडळी नावारूपाला आली, त्यांना लोकाश्रय लाभला की लोक त्यांची आद्याक्षर जोडून संबोधू लागतात. जसं की, पुरुषोत्तम लक्ष्मण देशपांडे यांचं ‘पुलं’ झालं किंवा ‘पीएल’ झालं. संगीतकार दत्ता डावजेकर यांचं ‘डीडी’ झालं. आता डावजेकर म्हटलं की, ‘संथ वाहते कृष्णामाई, गोमू माहेरला जाते हो नाखवा, ‘या डोळ्यांची दोन पाखरे’ किंवा ‘सैनिक हो तुमच्यासाठी’ यांसारखी एकापेक्षा एक अशी सहज गाणी आठवतातच. विशेष म्हणजे ही गाणी सर्वसामान्य प्रेक्षकांना, श्रोत्यांना जशी आवडली तसंच संगीतातील जाणत्यांनी देखील त्यातील संगीत विचारासाठी दाद दिली. अशा वेळी गानरसिकांना त्यासंबंधात अधिक काही सांगायची हौस असते. जसं की वरील सर्व गाणी ग. दि. माडगूळकर यांनी लिहिलेली आहेत. त्याला अनुलक्षून कोणीतरी म्हटलं होतं की, हे म्हणजे डीडी आणि जीडी यांची जोडी जमली! अर्थात डीडीसाठी गजानन दिगंबरचं जीडी केलं असंच कुणाला वाटेल. पण सांगणाऱयाचं म्हणणं होतं की, यातील काही रेकॉर्डवर गीतकार जी. डी. माडगूळकर असं छापलेलं आहे.
या गोष्टींचा शोध घ्यायचा प्रयत्न केला, पण तो फारसा यशस्वी झाला नाही. मराठी भावसंगीत कोषचे संपादक रविमुकुल यांच्याशी सूतोवाच करून झाले, परंतु ठोस पुरावा हाती न आल्याने तो विषय तसाच राहून गेला. मात्र तरीदेखील डोक्यात जी. डी. आणि डी.डी. हे पक्के ठसून राहिले होते. याबाबत उलगडा झाला तो प्रा. कृष्णकुमार गावंड आणि रमेश उदारे संपादित ‘स्वरसाक्षी’ पुस्तकामुळे. दत्ता डावजेकर जन्मशताब्दी निमित्ताने (जन्म 15 नोव्हेंबर 1917, मृत्यू 19 सप्टेंबर 2007) 2017 मध्ये हे पुस्तक अनघा प्रकाशनतर्फे प्रकाशित झाले होते. पण तेव्हा या ना त्या कारणाने पुस्तक घ्यायचे राहून गेले आणि नंतर त्याची आवृत्ती संपली. मात्र आता या पुस्तकाची दुसरी आवृत्ती तब्बल आठ एक वर्षांनंतर अनघा प्रकाशनतर्फेच प्रकाशित झालेली आहे. याची कहाणीदेखील सांगण्यासारखी आहे.
‘दत्ता डावजेकर यांची जन्मशताब्दी आहे हे रमेश उदारे यांना कळताच केवळ त्याचे स्वरूप उत्सवी न राहता त्यांच्यासंबंधात एखादे पुस्तक करावे ही कल्पना त्यांनी मांडली आणि विविध लोकांकडून डावजेकर यांच्या संदर्भात लेख लिहून घेतले. मात्र दुर्दैवाने हे पुस्तक प्रकाशित होण्याआधीच त्यांचे (1 ऑक्टोबर 2017) निधन झाले. पण उदारे यांच्या कल्पनेमुळे संगीतकार डावजेकरांची थोडीफार का होईना, माहिती देणारा संदर्भग्रंथ आकाराला आला. म्हणूनच सदर पुस्तक कृष्णकुमार गावंड यांनी रमेश उदारे यांना अर्पण केलेले आहे.
डावजेकरांच्या संदर्भात काही फारशा माहीत नसलेल्या गोष्टी या पुस्तकात आलेल्या आहेत. उदाहरणार्थ त्यांची चित्रकला. डावजेकर यांची मुलगी अपर्णा मयेकर सांगतात, ‘चित्रकार म्हणून तर डीडी फारच सरस होते. काळ्या पेपरवर नारंगी तेली खडूनी त्यांनी ‘मंगळावरचा माणूस’ हे चित्र काढलं होतं. ग. दि. माडगूळकर यांना हे चित्र फार आवडलं. ते घेऊन त्यांनी आपल्या पंचवटी बंगल्यात लावलं! आता हे चित्र उपलब्ध झालं नसणार, पण नमुना म्हणून तरी या पुस्तकात एखादं चित्र हवं होतं…? डावजेकरांच्या गाण्याबद्दल सांगीतिक पद्धतीने डॉ. मृदुला दाढे जोशी यांनी ते उलगडून दाखवलं आहे. डीडी यांच्या गाण्याचे मुखडे जबरदस्त पकड घेणारे असतात, हे सांगून त्या लिहितात-
माळते, माळते… माळते, मी माळते…!
केसात पावसाची फुले मी माळते…!
इतक्या कमी शब्दांचा मुखडा असणंसुद्धा खूप दुर्मिळ. एका शब्दांचं ध्रुवपद कधी असतं का? पण संवादाच्या सहजतेतून ते निर्माण होतं. या गाण्यात एक प्रकारची सहजता आहे. म्हणजे गायला सोपं असणं नव्हे. याच लेखात त्यांनी त्यांचं ग. दि. मा. लिखित आवडतं गाणं दिलंय…
कळी उमलते मनी एकदा,
पुन्हा न सुख हे मिळे दहादा!’
आणि त्यातील गंमत उलगडून दाखवतात. मात्र हे कुठल्या चित्रपटातलं ते सांगायचं विसरतात. जणू त्यांना सांगायचं असतं, बसा आता शोधत…
डावजेकरांना 90 वर्षांचं प्रदीर्घ आयुष्य लाभलं. तसे ते गोष्टीवेल्हाळदेखील होते. पण त्यात सी. रामचंद्र, चित्रगुप्त, रोशन यांच्याबाबतच्या आठवणी मोघम, जेमतेम आहेत. असं का?
तसंच त्यांचं आत्मचरित्र शब्दांकन करायला सुधीर नांदगावकर, मंगला खाडिलकर, दिनकर बर्वे यांनी प्रयत्न केला होता. पण ते का होऊ शकलं नाही हे कोडंच आहे. असे प्रश्न हे पुस्तक वाचताना मनात येतात. तरीसुद्धा संगीत दिग्दर्शक दत्ता डावजेकर माणूस आणि कलावंत याबद्दल मोजकी का होईना, माहिती ग्रंथरूपाने आली म्हणून संपादक आणि प्रकाशक यांना धन्यवाद द्यायला हवेत.
