>> अरुण
‘चायना सिन्ड्रोम’ नावाचा एक चित्रपट 1979 मध्ये आला होता. त्याची काल्पनिक कहाणी अशी की, पालिफोनिर्यातील अणुभट्टीचा गाभा अपघातग्रस्त होऊन वितळतो. त्यामुळे कदाचित पृथ्वीला खोलवर छिद्र पडून ते थेट चीनमधून बाहेर येईल अशी भीती व्यक्त होते. ‘चायना सिन्ड्रोम’सारख्या हॉलीवूडपटात अशा अनेक थरार-कल्पना प्रभावीपणे वारंवार दाखवल्या जातात. अर्थात हॉलीवूडपटातल्या कथेसारखं प्रत्यक्षात घडणे शक्य नाही हे ‘सस्पेन्स’ कथाकाराला आणि दिग्दर्शकालाही ठाऊक असतंच. परंतु माणसाच्या मेंदूची ‘गूढ रम्यता’ अनुभवण्याची ओढ अशा चित्रपटांकडे गर्दी खेचते.
ही तर काल्पनिक चित्रपटाची गोष्ट. परंतु रशियातील म्हणजे त्या काळचा यूएसएसआर किंवा युनियन ऑफ सोविएत सोशालिस्ट रिपब्लिकमधल्या संशोधकांना एक वेगळीच कल्पना स्फुरली. पृथ्वीचं कवच भेदण्याचा उद्योग करून, पृथ्वीच्या गाभ्यात जो तप्त लोहरस आहे तिथपर्यंत जाण्याचा ‘प्रयोग’ 1970 मध्ये सुरू झाला. पृथ्वीच्या गाभ्यात खोल जायचा प्रयत्न केला तर उष्णता असह्य होईल हे त्यांना ठाऊक नव्हतं असंही नाही. तरीही पेचेन्स्का राज्यातील ‘कोला’ दीपकल्पावर, म्हणजे तीन बाजूंनी समुद्राचं पाणी असलेल्या जागेत भूमी खणण्याचा ‘सुपरडीप’ नावाचा प्रकल्प सुरू झाला. त्यासाठी ‘टनेल बोअरिंग’ यंत्रासारखी शक्तीशाली ‘ड्रील’ बनवली गेली. अवघ्या 25 सेंटीमीटर व्यासाच्या या बिळातून थेट पृथ्वीच्या गाभ्यापर्यंत जाण्याचा ‘सुपरडीप’ संकल्प होता.
धातूंच्या खाणीसुद्धा चार-पाच हजार फूट खोलवर जातात. बऱयाचदा त्यांच्या बोगद्याचं स्वरूप उताराचं असतं. फ्रान्स-स्वित्झर्लंड सीमेवरचा ‘सर्न’ हा मूलकण शोधण्याचा गोलाकार बोगदाही खोल जमिनीत आहे. परंतु, रशियनांची संकल्पना काहीच्या काहीच होती. खोल खोल खणत मंडळी 40 हजार 230 फुटांपर्यंत पोचली आणि अक्षरश मरणाच्या उष्णतेने, भलीभक्कम यंत्रसामुग्रीसुद्धा वितळून वाकडी होऊ लागली. पृथ्वीचा गाभा चांगला 6400 किलोमीटरवर आहे. पण हा प्रकल्प 40 हजार फुटांवरच फाफलला! शेवटी सोविएत युनियनचेच बारा वाजल्यावर 1992 मध्ये तो बंद करण्यात आला आणि एक दुःसाहस संपलं.
