>> श्रीप्रसाद पद्माकर मालाडकर, ज्येष्ठ प्रसिद्धी माध्यम तज्ञ आणि सल्लागार
सांबप्रसाद रघुवीर सावकार यांचे पिताश्री रघुवीर सावकार हे स्त्री भूमिकांसाठी तत्कालीन ख्यातकीर्त गायक नट होते. रघुवीर सावकार यांनी ‘रंगबोधेच्छू नाटय़ समाज’ची स्थापना 1924 मध्ये केली. त्या नाटय़ मंडळीत सांबप्रसाद सावकार यांच्यावर लहान वयातच नाटय़, संगीत यांचे संस्कार झाले. गायन, अभिनयाचे त्यांचे आद्यगुरू रघुवीर सावकार आहेत. ‘जिंजीहून सुटका’ या नाटकात बाल शिवाजीच्या भूमिकेद्वारे रंगभूमीवर पदार्पण केले. त्यांचे शिक्षण त्यांचे काकाश्री दत्ताराम सावकार यांच्याकडे गोमंतकात म्हापसामध्ये झाले. त्यांचे काकाश्री दत्ताराम सावकार यांचे संवादिनी वादनावर प्रभुत्व असल्याने गोमंतकात संगीताचे वातावरण, संस्कारात वृद्धी होत गेली.
नाटय़ाचार्य गोविंद बल्लाळ देवल यांच्या संगीत ‘संशयकल्लोळ’ नाटकात त्यांनी वडिलांसह कृत्तिकेची स्त्री भूमिका साकारली. तद्नंतर साधू, जलशातील गायक, वैशाख शेठ या भूमिका संगीत नाटकात एकाच वेळी करून त्यांनी एक अबाधित विक्रमच प्रस्थापित केला. गोपीनाथ सावकार यांच्या ‘कलामंदिर’ संस्थेच्या ‘संगीत सौभद्र’, ‘संगीत मृच्छकटिक’, ‘संगीत विद्याहरण’, ‘संगीत मानापमान’ या नाटकांतून त्यांनी भूमिका केल्या. हौशी रंगभूमीवर ‘करीन ती पूर्व’ या आणि इतर नाटकांतूनही कामे केली. मो. ग. (मोतिराम गजानन) रांगणेकर यांच्या ‘नाटय़निकेतन’ संस्थेच्या (सन 1952) ‘रंभा’, ‘कुलवधू’, ‘कोणेएके काळी’, ‘एक होता म्हातारा’ या नाटकांतून त्यांनी विविध भूमिका साकारल्या. सहकलाकार ज्योत्स्ना भोळे होत्या. आचार्य प्रल्हाद केशव अत्रे यांच्या ‘लग्नाची बेडी’ या नाटकात त्यांची ‘गोकर्ण’ ही भूमिका अविस्मरणीय आहे. सन 1952 मध्ये ‘पेडगावचे शहाणे’ चित्रपटाच्या वेळी निर्माते, दिग्दर्शक, अभिनेते राजा परांजपे यांनी त्यांच्या ‘सांबप्रसाद सावकार’ नावाचे नामांतर प्रसाद सावकार केले.
‘पेडगावचे शहाणे’, ‘गोरा कुंभार’ अशा चित्रपटांत त्यांनी भूमिका केल्या आहेत, गाणी स्वतः गायली आहेत. सन 1960 ते सन 1972 या एका तपाच्या काळात मराठी रंगभूमीवर संगीत नाटकांचे पुनरुज्जीवन करण्यात आले. नाटय़ संगीताला नवसंजीवनी देणाऱ्या प्रमुख गायक नटांमध्ये प्रसाद सावकार हे प्रमुख होते. सन 1960 मध्ये विद्याधर गोखले यांची दोन संगीत नाटके – ‘संगीत पंडितराज जगन्नाथ’चा प्रथम प्रयोग दिनांक 9 ऑक्टोबर 1960 रोजी, तसेच ‘संगीत सुवर्णतुला’चा प्रथम प्रयोग दिनांक 10 ऑक्टोबर 1960 रोजी लागोपाठ रंगभूमीवर सादर झाला. या दोन नाटकांत प्रसाद सावकार यांनी गायिलेली पदे त्यांच्या स्वराने अविस्मरणीय केली आहेत. ‘संगीत पंडितराज जगन्नाथ’ या नाटकात संगीतकार वसंत देसाई यांच्या संगीतात प्रसाद सावकार यांची भूमिका पं. जमनलाल, त्यांनी गायिलेली ‘जय गंगे भागिरथी’ , ‘सावन घन गरजे’ ही नाटय़पदे अविस्मरणीय आहेत. ‘सुवर्णतुला’ नाटकात त्यांनी कृष्णाची भूमिका केली. ‘रतिहून सुंदर’ , ‘रागिणी मुख चंद्रमा’ ही पदे कालातीत आहेत.
‘संगीत मंदारमाला’ सन 1963 मध्ये रंगभूमीवर आले. त्यांची ‘मदनगोपाळ’ भूमिका साकारली. पंडित राम मराठे यांच्यासह ‘बसंत की बहार आयी’ हे युगुल गीत कालातीत, अविस्मरणीय आहे. नाटककार, दिग्दर्शक पुरुषोत्तम व्यंकटेश दारव्हेकर यांच्या संगीत ‘कटय़ार काळजात घुसली’ या सन 1967 च्या नाटकात ‘सदाशिव’ ही भूमिका आणि ‘घेई छंद मकरंद’ हे पद गायले आहे. पुरुषोत्तम दारव्हेकर यांच्या ‘संगीत घनश्याम नयनी आला’ या सन 1968 च्या नाटकात त्यांची गीते गीतकार, संगीतकार यशवंत देव यांची ‘सुखवितो मधुमास हा’, ‘ही कनकांगी कोण ललना’, ‘सब गुणिजन मिल गाओ’ कालातीत, अविस्मरणीय आहेत. मधुसूदन कालेलकर यांच्या ‘तो राजहंस एक’ या सन 1975 च्या नाटकात त्यांनी कृष्णाची भूमिका केली आहे. ‘अमृतमोहिनी’, ‘अवघा रंग एकचि रंग’, 2008ची त्यांची ऐंशीव्या वर्षपूर्तीपर्यंत अविस्मरणीय नाटके केलेली आहेत. त्यांचा भरदार, श्रवण, सुमधुर आवाज; स्वच्छ, शुद्ध वाणी; गायकीत सुश्राव्य ताना, मिंड, हरकती असल्याने त्यांच्या स्वराची, गाण्यांची श्रोत्यांवर स्वरमोहिनी आहे.
पं. नारायणराव व्यास हेसुद्धा त्यांचे गुरू आहेत. स्वरराज छोटा गंधर्व त्यांचे श्रवणगुरू आहेत. 1972 मध्ये त्यांनी पत्नी सुप्रसिद्ध गायिका शालिनी सावकार यांच्यासह अमेरिकेचा दौरा केला. त्यांना अनेक मानसन्मान लाभले आहेत. पद्मश्री, अखिल भारतीय मराठी नाटय़ परिषदेचे ‘बालगंधर्व’ सुवर्णपदक, संगीतभूषण राम मराठे स्मृती पुरस्कार, गोवा राज्य सरकारचा कलावंत पुरस्कार, मास्टर दीनानाथ मंगेशकर पुरस्कार, गोमंतक मराठी अकादमीच्या दीनानाथ स्मृती प्रतिष्ठानतर्फे लता मंगेशकर पुरस्कार प्रदान करून त्यांच्या संगीत, नाटय़कलेचा गौरव केलेला आहे. प्रसाद सावकार नित्य हेच म्हणतात, ‘सुखवितो मधुमास हा, मज दावितो नव आस हा’.
