>>सुलभा सत्तुरवार
सृष्टी असे अनुपम
देखणा तिचा आविष्कार
घेता जाणून अंतरंग
होई दिव्य साक्षात्कार
डॉ. व्ही. एन. शिंदे यांचे ‘ओळखीच्या झाडांच्या अनोळखी गोष्टी – बांधावरची झाडे’ हे पुस्तक वाचल्यानंतर वरीलप्रमाणे भाव मनात आले. आश्चर्याची बाब ही की, लेखक भौतिकशास्त्र विषयात पीएच.डी. आणि त्यांचे हे पुस्तक आहे झाडांवरती. तेही इतके माहितीपूर्ण आणि मनोवेधक. ‘वृक्षवल्ली आम्हा सोयरे…’ हे लेखक डॉ. शिंदे प्रत्यक्ष जगलेत, जगताहेत. त्यांचे हे वृक्षप्रेम फक्त पुस्तक लिहिण्यापुरते मर्यादित नसून कृतीशील आहे. शक्य तेथे त्यांनी झाडे लावून परिसर हिरवागार केला आहे.
या पुस्तकात त्यांनी जी दहा झाडे निवडलीत, ती बोर, हादगा, शेवगा, जांभूळ, आंबा, चिंच, बाभूळ, आवळा, कडुनिंब, साग ही आहेत. या झाडांचे बीजारोपण, त्यांची विविध भाषांतील नावे, त्यांचे मूळ कुठले, त्यांचे औषधी आणि विविध उपयोग, रंग-रूप, त्याच्या पाककृती या सर्वांची माहिती रोचक-रंजक पद्धतीने मांडली आहे. लेखकाची शोधक नजर, जिज्ञासू वृत्ती याचा प्रत्यय प्रत्येक झाडाची माहिती वाचताना येतोच येतो.
ज्येष्ठ कवी प्रा. इंद्रजित भालेराव यांनी आपल्या विस्तृत, समर्पक, सुंदर प्रस्तावनेत लेखकाला ‘झाड कवेत घेणारा माणूस’ असे म्हटले आहे ते सर्वथैव यथार्थ आहे. वृक्षांशी निगडित कविता, संस्कृत श्लोक, गाणी त्यांच्यातील कवीमनाची साक्ष देतात. त्यास अनुसरून असणारे ऐतिहासिक, पौराणिक दाखले, संदर्भ लेखकाच्या विस्तृत वाचनाची, जिज्ञासू वृत्तीची साक्ष देतात.
त्यांच्या लेखनास विषयाचे बंधन नाही. त्यांचा आवाका मोठा आहे. भौतिकशास्त्र विषयाच्या अभ्यासकाचे वृक्षांवरचे नितांत सुंदर पुस्तक वसंत आबाजी डहाके यांच्या ‘झाड’ या कवितेला अर्पण केले आहे, यातच लेखकाच्या कवीमनाची साक्ष पटते. कवितेला पुस्तक अर्पण करणे ही कल्पनाच किती अलौकिक! त्या कवितेवरून तब्बल बारा वर्षे, एक तप जणू झाड वाचनाची लेखकाने तपश्चर्याच केली आणि या ‘वृक्षायण’ साहित्यकृतीचा जन्म झाला. लेखकाने मनोगत अगदी मनातले लिहिले आहे. त्यात त्यांनी या कवितेने आपणास झाड वाचन शिकवले असे म्हटले आहे. त्यातूनच जिज्ञासू वृत्तीने झाडांविषयी सर्वतोपरी माहिती मिळवणे, त्यास अनुसरून काव्यपंक्ती, गीते, श्लोक, ऐतिहासिक, पौराणिक संदर्भ, कथा आणि दंतकथा, म्हणी, वाक्प्रचार यांची अचूक पेरणी केली आहे. गृहिणींच्या आवडता प्रांत पाककृती त्यांचाही योग्य ठिकाणी या पुस्तकात समावेश दहा झाडांवरील या पुस्तकात येतो. इतके बारकावे, इतकी विषयाशी एकरूपता विलक्षण आहे. झाडांचा इतका अंगोपांगी, साग्रसंगीत मागोवा क्वचितच कुणी घेतला असावा. त्यातूनच ही तपसिद्ध साहित्यकृती निर्माण झाली आहे. या अथक प्रयत्नांचे कौतुक करावे तितके थोडे. ज्येष्ठ कवी प्राध्यापक इंद्रजित भालेराव यांनी या पुस्तकाला ‘वृक्षवेद’ असे म्हटले, यातच या साहित्यकृतीचा गौरव आहे. ज्यांचे वृक्षांवर प्रेम आहे, ज्यांना वृक्षांचा अभ्यास करायचा आहे, ज्यांना पर्यावरण सुरक्षेचा ध्यास आहे आणि जे वाचन, पुस्तकांची आवड जोपासतात, ते सर्वच या पुस्तकाच्या प्रेमात पडतील हे निश्चित.
ज्येष्ठ वनस्पतीशास्त्रज्ञ आणि लेखक प्रा. श्री. द. महाजन यांचा नेटका अभिप्राय आहे. तसेच ज्येष्ठ वनस्पतीशास्त्रज्ञ आणि लेखक डॉ. मधुकर बाचुळकर यांचाही छानसा अभिप्राय आहे. डॉ. रणधीर शिंदे यांनी पाठराखणमध्ये या पुस्तकाचा संक्षिप्त परिचय करून देताना विज्ञान ललितबंध, मनोहारी झाड मायादर्शन असे समर्पक वर्णन केले आहे आणि खरेच लेखकाने ललित लेखन करताना विज्ञाननिष्ठ दृष्टिकोन कोठेही सोडलेला नाही. ललित आणि विज्ञानाचा सुरेख समन्वय या लेखनात दिसून येतो.
मनोविकास प्रकाशनामार्फत आलेले हे एक सुंदर पुस्तक आहे. चंद्रमोहन कुलकर्णी यांनी पुस्तकाच्या अंतरंगास शोभेल असे आकर्षक मुखपृष्ठ तयार करून पुस्तकास मनोहारी रूप दिले आहे. पुस्तकातील प्रत्येक झाडाची छायाचित्रे या संपूर्ण लेखनास लक्षवेधी बनवितात.
खरे सांगायचे तर ‘बांधावरची झाडे’ ही डॉ. व्ही. एन. शिंदे यांची साहित्यकृती मराठी ग्रंथविश्वाला मिळालेली बहुमोल भेट आहे. हे पुस्तक इतके वाचनीय आणि उपयुक्त, माहितीपूर्ण आहे की, ते प्रत्येक शाळेच्या, महाविद्यालयाच्या ग्रंथालयात तर हवेच, पण प्रत्येक घरात असायला हवे. या पुस्तकाच्या अनेक आवृत्त्या निघाव्यात हीच सदिच्छा!
- बांधावरची झाडे
- लेखक : डॉ. व्ही. एन. शिंदे
- प्रकाशक : मनोविकास प्रकाशन
- पृष्ठे : 200 ह किंमत : रु. 260
