>> सुहास मळेकर
त्या वर्गात तो अभ्यासात ढ मुलगा होता. दहावीपर्यंत ढकलत आणलेला म्हणून ‘ढ.’ अतिशय खटय़ाळ, वात्रट. त्यामुळे स्कॉलर मुलांनी त्याची संगत करू नये असा एक अलिखित नियम त्या दहावीच्या संपूर्ण बॅचमध्ये होता. दहावीचं वर्ष असल्यामुळे सर्व मुलांना आपली शाळा आता संपणार जशी जाणीव होती. त्या शेवटच्या वर्षाचा शिक्षक दिन दहावी बॅचच्या सर्व मुलांनी दणक्यात साजरा करायचे ठरवले. मुलं तयारीला लागली. कोण कुठल्या शिक्षकाची चांगली भूमिका निभावतो तशी स्पर्धाच लागली. पाचवी ते नववीचे वर्ग मुलामुलींनी वाटून घेतले. एका हुशार मुलाला तर मुख्याध्यापकांची भूमिका साकारायची होती. तसे त्याला सर्वानुमते निवडण्यात आले. गंमत म्हणजे शिक्षकांनी त्या दिवशी फक्त आराम करायचा होता. रोजच्या पट्टी, खडू आणि डस्टर हातात घेऊन मुलांना शिस्त लावणाऱया शिक्षकांना ‘आपण कसे मुलांना शिकवितो’ याचा आज मुले आरसा दाखविणार होती. ढ विद्यार्थ्याला मुलांनी आधीच बाजूला केलं होतं.
‘‘आधीच तुझ्या डोक्यात पेंढा भरलाय, तू काय मुलांना शिकविणार!’’ कुणीतरी म्हणालं. तो हिरमुसला. घरी कळलं तर फटके मिळणार. ‘घरी नकोच, जाऊयाच शाळेत!’ तो मनाशीच म्हणाला. शाळेत सगळ्या स्कॉलर मुलांची लगबग सुरू होती. सर्वजण आपापल्या वर्गाचा ताबा घेत होते.
कुणीतरी त्याला टाळलं, कुणी हसून चिडवलं. त्याने टीचर रूमजवळून एक फेरी मारली. सर्व शिक्षकांनी समोसा-चहा मागवून गप्पांचा फड जमवला होता. तो सर्व शिक्षकांची नजर चुकवत वॉशरूमला गेला. त्याने पाहिलं, रोजचे सफाई कामगार वयस्कर मामा टॉयलेट स्वच्छ करीत होते. ‘‘मामा, सगळी मोठी माणसं आज आराम करतायत, तुम्ही पण करा…द्या तो झाडू इकडे, मी आज टॉयलेट स्वच्छ करतो!’’
मामा घाबरून म्हणाले, ‘‘नको रे पोरा, मला ओरडतील!’’
‘‘मामा, द्या म्हणतो ना, आज तुम्ही आराम करा, मी कोणालाच काही सांगणार नाही!’’
मामांनी निमूटपणे त्या वात्रट विद्यार्थ्याच्या हाती झाडू, पाण्याची बादली सोपवली आणि तिथेच बाजूला जिन्याच्या पायरीवर बसले. त्या मुलाने चारही मजल्यावरचे टॉयलेट धुऊन पुसून स्वच्छ केले.
त्याच्या वडिलांच्या वयाच्या मामांनी झाडू-बादली ताब्यात घेताना दोन्ही हातांची बोटे त्याच्या गालाला स्पर्श करून आपल्या डोक्याला लावून काडकाड मोडली. तोपर्यंत संध्याकाळ झाली होती. दुसऱया दिवशी विद्यार्थ्यांच्या गुणांचा गौरव आणि पारितोषिक सोहळा सुरू झाला तेव्हा मुलींनी संस्कृत टीचर झालेल्या मुलीला उचलून धरले, मुलांनी गणिताच्या टीचर झालेल्या मुलाला उचलून धरलं. जल्लोष सुरू होता. मुख्याध्यापकांनी गणित टीचर झालेल्या मुलाचं नांव उच्चारलं… तृतीय क्रमांक! नंतर संस्कृत टीचर झालेल्या मुलीचं नाव उच्चारलं… द्वितीय क्रमांक!
नंतर मुख्याध्यापकांनी प्रथम क्रमांकाची उत्सुकता शिगेला पोहोचवत पालकांसोबत व्यासपीठावरूनच अर्धा तास संस्कार म्हणजे काय यावर दीर्घ चर्चा केली. मुलांची कुजबुज सुरूच होती. पहिलं बक्षीस कुणाला?
अचानक त्यांनी त्या मुलाला स्टेजवर बोलावून पहिला पुरस्कार दिला आणि त्याने केलेला पराक्रम, त्याने केलेली सेवा कथन करून मामांचासुद्धा सत्कार केला.
तेव्हा त्या ढ मुलाला आश्चर्य वाटलं की, हे अचानक कसं झालं? त्याने सर्व पालकांमध्ये बसलेल्या आईबाबांकडे पाहिलं. बाबा कौतुकाने त्याच्याकडे पाहात होते, आई अश्रू टिपत होती.
पाटी, वही-पुस्तक यांच्यापलीकडेही संस्कार असतात, अर्ध्या तासापूर्वीच मुख्याध्यापकांनी सोहळ्यात सांगितलं होतं.
