>> डॉ. बिपीनचंद्र भामरे
बऱ्याचदा अनेकांना मधुमेह आणि हृदयविकार यांचा परस्पर संबंध नाही असे वाटते. मात्र वास्तविक पाहता या दोघांचा एकमेकांशी संबंध असून अनियंत्रित मधुमेह किंवा दीर्घकाळापासून असलेल्या मधुमेहाचा रक्तवाहिन्या आणि मज्जातंतूंवर गंभीर परिणाम होऊ शकतो. मधुमेह रक्तप्रवाहात अडथळे निर्माण करतो. बहुतेक मधुमेही रुग्णांना सायलेंट हार्ट अटॅकही येऊ शकतो. तज्ञांनी केलेल्या संशोधनानुसार अनियंत्रित मधुमेह किंवा दीर्घकाळ मधुमेह असलेल्या लोकांना हृदयविकार होण्याची शक्यता मधुमेह नसलेल्या व्यक्तींच्या तुलनेत दुप्पट असते.
यामागचे मुख्य कारण रक्तातील साखरेची पातळी सतत वाढल्याने संपूर्ण शरीरात रक्तपुरवठा करणाऱ्या रक्तवाहिन्या, धमन्या आणि नसांचे नुकसान होऊ शकते. मधुमेहामुळे उच्च रक्तदाबाचा धोका वाढतो. त्यामुळे तुमच्या हृदयावर अतिरिक्त ताण पडतो. तुमच्या रक्तातील ग्लुकोजच्या उच्च पातळीमुळे रक्तवाहिन्यांमध्ये चरबी जमा होते. हे रक्तप्रवाहाला प्रतिबंधित करते आणि संपूर्ण शरीरात रक्त पंप करण्यासाठी हृदयावर दबाव वाढवते.
अनियंत्रित मधुमेहामुळे विविध अवयवांवर परिणाम होतो. मधुमेह एक अशी समस्या आहे, ज्यात रक्तामध्ये साखरेचा स्तर नियंत्रित राहत नाही. ही समस्या शरीरात निर्माण होणाऱ्या इन्सुलिनला अडथळा निर्माण होण्याने उद्भवते किंवा शरीरात पुरेसे इन्सुलिन तयार होत नसल्यानेही उद्भवते.
मधुमेहींमध्ये रक्तातील साखरेची पातळी वाढल्याने हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधी समस्या जसे की उच्च रक्तदाब, कोरोनरी धमनी रोग आणि अगदी हार्ट फेल्युअर होण्याचा धोका वाढतो.
मधुमेह असलेल्या व्यक्तींमध्ये सतत उच्च रक्तातील साखरेच्या पातळीने लेन्सच्या प्रथिनांवर साखरेचे रेणू जमा होऊ शकतात. परिणामी ग्लायकेशन नावाची प्रािढया होते. या प्रािढयेद्वारे हृदयावरदेखील परिणाम होतो. रक्तप्रवाहातील अतिरिक्त ग्लुकोज हृदयावर दुष्परिणाम करते.
हृदयावरील मधुमेहाचा आणखी एक परिणाम म्हणजे डायबेटिक न्यूरोपॅथी. हे संपूर्ण शरीरातील नसांवर परिणाम करून संपूर्ण शरीरात संवेदना निर्माण करते. डायबेटिक न्यूरोपॅथीमध्ये हात आणि पायांच्या नसा बाधित होतात. या स्थितीत हृदयाच्या ठोक्यांवर, शरीराच्या कार्यांवर नियंत्रण ठेवणाऱ्या मज्जातंतूंना रक्तातील साखरेची पातळी सतत वाढल्याने नुकसान होते.
जेव्हा रक्तातील साखरेची पातळी खूप जास्त होते तेव्हा रक्तवाहिन्यांची भिंत कमकुवत होऊ लागते. त्यामुळेच नसा फुटण्याचीही भीती निर्माण होते. त्यामुळे रक्तप्रवाहावर परिणाम होतो आणि रक्तातील साखरेचे प्रमाण जास्त राहते. मधुमेहींना बऱ्याचदा लोकांना छातीत दुखण्यासारखी विशिष्ट लक्षणे न जाणवता अनियमित किंवा जलद गतीने हृदयाचा ठोके (अॅरिथमिया) किंवा अगदी सौम्य मायोकार्डियल इन्फेक्शनची समस्या उद्भवू शकते.
जीवनशैलीतील बदल, नियमित शारीरिक हालचाली, घरच्या घरी रक्तातील साखरेची पातळी व्यवस्थापित करणे आणि निरोगी आहाराच्या सवयी हे हृदयरोग होण्याची शक्यता कमी करतात. रक्तातील साखरेवर नियंत्रण मिळविण्यासाठी योग्य जीवनशैलीचे पालन करणे तसेच नियमित तपासणी करणे गरजेचे आहे.
(लेखक मुंबईतील सर एचएन रिलायन्स फाऊंडेशन हॉस्पिटल आणि रिसर्च सेंटरचे सल्लागार कार्डियाक सर्जन आहेत)
