>> तुषार राजे
कार्ला येथील एकवीरा मंदिर परिसरात सीकेपी समाजाचा खूप जुना वावर आहे. सुमारे सतराशे-अठराशे सालातील अनेक संदर्भ सापडतात. पूर्वी गडावर सीकेपी समाजाची धर्मशाळा होती. सीकेपींची अनेक लग्न कोणत्याही सुविधा नसताना एकवीरा गडावर होत असत. कार्ला येथील एकवीरा देवीचे नाव घेतले की, शिवसेनाप्रमुख बाळासाहेब ठाकरे आणि कुटुंबीयांचे नाव पुढे येते. एकवीरा देवी कोळी, सीकेपी आणि इतर काही समाजाची असली तरीही ठाकरे कुटुंबाचा संबंध ठळकपणे येतोच.
एकवीरा देवस्थान हे पांडवकालीन आहे. पांडव वनवासात असताना एकवीरा पांडवांसमोर प्रगट झाली व त्यांना एका रात्रीत देऊळ बांधण्याची अट टाकली. देऊळ बांधल्यानंतर एकवीरा माता प्रसन्न झाली आणि पांडवांना वनवासात व अज्ञातवासात कोणीही ओळखू शकणार नाही असा वर दिला. एकवीरा परिसरात असलेली कार्ला लेणी पहिल्या शतकातील शिल्पकला असल्याचे सांगण्यात येते. एकवीरा मातेची मूर्ती ही स्वयंभू पाषाणापासून तयार केली आहे. नवसाला पावणारी स्वयंभू एकवीरा गडावर स्थानापन्न असून बाजूला जोगेश्वरी देवी आहे. स्वयंभू असलेल्या देवीचा तिन्ही लोकी नावलौकिक आहे. भगवान परशुराम या वीरपुत्राची जननी, जमदग्नी ऋषींची पत्नी. त्या काळातील भगवान परशुराम एकमेव वीरपुत्र असल्याने देवीला ‘एक वीरा’ या नावाने संबोधले जात असे. पुढे त्याचे नामकरण ‘एकवीरा’ असे झाले. एकवीरेचे आणखी एक मंदिर कर्नाटकातही आहे.
पूर्वींचे हेमांडपंथी असलेल्या मंदिराचा जीर्णोद्धार 1866 साली झाला. एकवीरा भवानीचे जुने देवालय त्या काळातील एकवीरेचे निस्सीम भक्त मुंबईतील बाबुराव कुळकर्णी या सीकेपी भक्ताने मुंबईतील नागू पोसू वरळीकर व हरिप्पाचेर नाखवा या दोघांच्या मदतीने माघ शुद्ध पंचमीला बांधून जीर्णोद्धार केला. बाबुराव कुळकर्णी यांच्या पुढाकाराने हे देऊळ बांधल्याचा उल्लेख आहे. तसा शिलालेख एकवीरा मंदिर परिसरात आजही आहे.
सीकेपी समाज हा प्रामुख्याने कश्मीर व पश्चिम बंगालमधून महाराष्ट्रात आला. प्रामुख्याने रायगड जिह्यात वास्तव्य असलेल्या या समाजाने जेथे वास्तव्य केले तेथील देवीला आपली कुलदेवता मानले, परंतु समाजाची कुलदेवता ही एकवीरा असल्याचे अनेक कागदपत्रांवरून स्पष्ट झाले आहे. आपल्या कुलदेवतेचा उत्सव करावा ही संकल्पना पुढे आली आणि त्यातूनच 2017 सालापासून एकवीरा गडावर ‘एक दिवस कायस्थांचा’ हा उत्सव जल्लोषात साजरा केला जातो. देशभरातील अनेक ज्ञातीबांधव या उत्सवात सहभागी होतात. आता ज्ञातींची विश्वस्त संस्था स्थापन करून मंदिर परिसर किंवा आसपासच्या भागात सीकेपी समाजाची वास्तू उभारण्याचे काम या वर्षी उत्सवापासून सुरू होणार आहे. सीकेपी, कोळी, आगरी, दैवज्ञ, त्वष्टाकासार इत्यादी समाजाची ही देवता म्हणून ओळखली जाते. त्याहीपेक्षा ठाकरे कुटुंबाची कुलदेवता म्हणून या देवीला एक वेगळेच स्थान महात्म्य मिळाले आहे. एक दिवस कायस्थांचा’ या उत्सवाने सीकेपी समाज एकत्र येत आहे हेच या उत्सवाचे यश आहे.
