>> प्रिया कांबळे
भारतातल्या कोणत्याही गावासारखंच एक तुलसी हे छत्त्तीसगढमधील गाव, पण त्यातली हजारपेक्षा जास्त लोक यूटय़ूबसाठी काम करतात. गावात चालताना यूटय़ूबच्या व्हिडीओत काम केलं नाही असा माणूस शोधणं अवघड आहे. असं हे गाव आता भारतातलं यूटय़ूबचं हब बनलं आहे.
तसं पाहायला गेलं तर तुलसी हे भारतातल्या इतर कोणत्याही गावासारखंच एक गाव. बसक्या कौलारू घरांचं आणि कच्च्या रस्त्यांचं. घरावरच्या पाण्याच्या टाकीवर उभं राहिलं तर सगळं गाव दिसेल एवढंसंच. आजही वडाच्या झाडाच्या पारावर सगळा गाव जमतो. भारतातलं यूटय़ूबचं हब ही तुलसीची जगावेगळी ओळख आहे. गावाची लोकसंख्या जेमतेम चार हजार असेल, पण त्यातले हजारपेक्षा जास्त लोक यूटय़ूबसाठी काम करतात. गावात चालताना यूटय़ूबच्या व्हिडीओत काम केलं नाही असा माणूस शोधणं अवघड आहे.
यूटय़ूबच्या माध्यमातून कमावलेल्या पैशांनी इथली स्थानिक अर्थव्यवस्था पार बदलून गेली आहे, पण आर्थिक फायद्यांच्या पलीकडे या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मने गावात भेदभाव कमी करायला आणि सामाजिक बदल घडवून आणायला मदत केली, असे गावकरी सांगतात. स्वतचं यूटय़ूब चॅनेल काढून त्यातून पैसे कमावणाऱयांमध्ये महिलांचा सहभाग जास्त आहे. या महिलांसाठी गावात कामाच्या फार कमी संधी उपलब्ध आहेत. आता वडाच्या झाडाखाली रंगणाऱया गप्पांमध्येही तंत्रज्ञान आणि इंटरनेट हेच विषय असतात. व्हिडीओ शूटिंग करण्यासाठी तुलसी गावाचे रहिवासी रोजच्या रहाटगाडय़ातून आवर्जून वेळ काढतात.
फेब्रुवारी 2025 मध्ये यूटय़ूबला 20 वर्षे पूर्ण होतायत. ‘स्टॅटिस्टा’ या वेबसाईटवर दिलेल्या माहितीनुसार, जगातले2.5 अब्ज लोक दर महिन्याला यूटय़ूब वापरतात. भारत हा देश तर यूटय़ूबसाठी सर्वात मोठी बाजारपेठ उपलब्ध करून देतो. गेल्या दशकभरात यूटय़ूबने फक्त इंटरनेटच नाही, तर मानवी संस्कृतीच्या उत्पादन आणि उपभोगाबद्दलचे आपले विचारही बदलून टाकलेत.
एका दृष्टीने तुलसी हे गाव म्हणजे यूटय़ूबचा जगावर कसा परिणाम झाला याचे मूर्तिमंत उदाहरण बनले आहे. तुलसीचा कायापालट होण्याची सुरुवात झाली ती 2018 पासून. जय वर्मा आणि त्यांचे मित्र ज्ञानेंद्र शुक्ला या दोघांनी मिळून ‘बिइंग छत्तीसगढिया’ नावाचं एक चॅनेल यूटय़ूबवर सुरू केलं.“रोजच्या रहाटगाडय़ाचा फार कंटाळा आला होता. आमच्यातली ािढएटिव्हिटी कायम ठेवण्यासाठी काहीतरी नवं करायचं होतं”, असं वर्मा सांगतात.
त्यांनी बनवलेला तिसरा व्हिडीओ फारच व्हायरल झाला. एका तरुण जोडप्याला व्हॅलेंटाईन डेच्या दिवशी काही कार्यकर्ते त्रास देत आहेत, असं त्यात दाखवलं होतं. व्हिडीओ खूप विनोदी होता, पण त्यातून एक संदेशही लोकांपर्यंत गेला. व्हिडीओच्या शेवटी कोणताही निष्कर्ष न दाखवता प्रेक्षकांनाच त्याचा अर्थ लावू दिला, असं वर्मा पुढे सांगत होते.
काही महिन्यांतच त्यांच्या यूटय़ूब चॅनेलला हजारो लोकांनी फॉलो केलं. आज त्यांचे 1 लाख 25 हजार सबपाईबर्स आहेत, तर त्यांच्या व्हिडीओला एकूण 26 कोटी व्हय़ूज मिळाले आहेत.
त्यातून इतके पैसे येऊ शकतात हे कळल्यापासून मात्र काही बोलत नाहीत. “आम्ही महिन्याला 30 हजार रुपये कमावत होतो. शिवाय, व्हिडीओसाठी मदत करणाऱयांनाही काही मानधन देत असतो.” असं शुक्ला म्हणाले. कालांतराने दोघांनी नोकरीही सोडली आणि आता पूर्णवेळ यूटय़ूब व्हिडीओचं काम त्यांनी हाती घेतलं आहे.
