>>डॉ. बिपीनचंद्र भामरे
हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग हे जगभरातील लाखो मृत्यूचे प्रमुख कारण आहे. यामध्ये हृदयविकाराचा झटका, स्ट्रोक आणि कोरोनरी धमनीतील रोग यांसह हृदय आणि रक्तवाहिन्यांवर परिणाम करणाऱया अनेक घटकांचा समावेश आहे. हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधी रोगाची जोखीम घटक समजून घेणे आणि त्यांना रोखण्यासाठी तसेच आपल्या आरोग्यावर होणारे परिणाम व्यवस्थापित करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरत आहे.
हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधी रोगासाठी जोखीम घटक
हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधी रोगासाठी एक प्रमुख जोखीम घटक म्हणजे धूम्रपान. तंबाखूच्या धुरात आढळणारी रसायने रक्तवाहिन्यांना नुकसान पोहोचवू शकतात आणि हृदयाच्या स्नायूंना आवश्यक ऑक्सिजनचे प्रमाण कमी करू शकतात, ज्यामुळे हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोकची शक्यता वाढते. आणखी एक महत्त्वपूर्ण जोखीम घटक म्हणजे उच्च रक्तदाब. रक्तदाब अनियंत्रित राहिल्यास रक्तवाहिन्यांवर ताण आणतो आणि कालांतराने त्यांना कमकुवत करतो. ज्यामुळे मेंदू किंवा हृदयासारख्या महत्त्वाच्या अवयवांमध्ये समस्या निर्माण होण्याची शक्यता वाढते. तणाव हा हृदयावरही परिणाम करू शकतो, ज्यामुळे हृदयविकाराचा झटका येतो. लठ्ठपणा आणि शारीरिक निपियतादेखील हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोगासाठी प्रमुख जोखीम घटक आहेत. जास्त वजनामुळे हृदयावर अतिरिक्त ताण पडतो आणि कालेस्टेरालची पातळी वाढते, तर नियमित व्यायामाचा अभाव कालांतराने हृदयाच्या स्नायूंना कमकुवत करतो. याव्यतिरिक्त ट्रान्स फॅट्स, कालेस्टेराल आणि सोडियमचे प्रमाण जास्त असलेला आहार रक्तवाहिन्यांमध्ये प्लाक तयार करण्यास कारणीभूत ठरतो. नंतरच्या आयुष्यात हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधी समस्या होण्याची शक्यता वाढू शकते. मधुमेह हा हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधी रोगाचा आणखी एक घटक आहे. ऊर्जा मिळविण्यासाठी मानवी शरीराला ग्लुकोज किंवा साखरेची आवश्यकता असते. इन्सुलिन, स्वादुपिंडात तयार होणारे संप्रेरक, खाल्लेल्या अन्नातून मिळणारे ग्लुकोज शरीराच्या पेशींमध्ये ऊर्जेसाठी नेण्यात मदत करते. मधुमेह असलेल्या व्यक्तींच्या शरीरात पुरेसे इन्सुलिन तयार होत नाही किंवा ते स्वतचे इन्सुलिन प्रभावीपणे वापरण्यास असमर्थ ठरते. परिणामी, मधुमेहामुळे रक्तप्रवाहात साखरेचे प्रमाण वाढते. मधुमेह नसलेल्यांच्या तुलनेत मधुमेह असलेल्या प्रौढांना हृदयविकाराशी संबंधित मृत्यूचा धोका जास्त असतो. हे जोखीम घटक वेळीच ओळखून निरोगी जीवनशैलीच्या सवयी अंगीकारण्यासाठी सािढय पावले उचलणे आवश्यक आहे. ज्यामुळे हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी आरोग्याला चालना मिळेल.
हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधी रोग टाळण्यासाठी टिप्स:
या आजारांपासून दूर ठेवण्यासाठी आणि निरोगी हृदयासाठी अनेक प्रतिबंधात्मक उपाय अवलंबू शकतात. सर्वात आधी संतुलित आहाराचा अवलंब करणे महत्त्वाचे आहे. तुमच्या जेवणात फळे, भाज्या, धान्य, प्रथिने आणि निरोगी चरबीयुक्त पदार्थांचा समावेश करणे आवश्यक आहे. हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधी रोग टाळण्यासाठी नियमित शारीरिक व्यायाम हा आणखी एक महत्त्वाचा घटक आहे. चालणे, जॉगिंग, पोहणे किंवा सायकल चालवणे यांसारखा व्यायाम दररोज 30 मिनिटे केल्यास रक्ताभिसरण सुधारते आणि हृदयाचे स्नायू मजबूत होतात. याव्यतिरिक्त, वजन नियंत्रित राखणे हृदयासाठी फायदेशीर आहे. जास्त वजनामुळे हृदयावर ताण येतो आणि उच्च रक्तदाब आणि मधुमेह यांसारख्या परिस्थितीचा धोका वाढतो, ज्यामुळे हृदयविकार होऊ शकतो. निरोगी हृदय राखण्यासाठी तणावाचे व्यवस्थापनही तितकेच आवश्यक आहे.
(लेखक मुंबई येथील सर एचएन रिलायन्स फाऊंडेशन हॉस्पिटल आणि रिसर्च सेंटरचे सल्लागार कार्डियाक सर्जन आहेत)
